Inzoomen - uitzoomen
Jan Jaap Kassies trekt een parallel tussen het werk van de historische fotografen Eugène Atget en Berenice Abbott en de collectie van de Muziekbibliotheek. Lees zijn column.
Uyt den ouden doosch nr. 28
Zojuist de prachtige documentaire gezien over fotografen Eugène Atget en Berenice Abbott. Zij waren niet alleen fotografen, maar ook redders van stadsbeelden. Atget legde net op tijd het oude Parijs vast, voordat in de tweede helft van de 19e eeuw de enorme transformatie van die stad zich voltrok. Abbott leerde hem en zijn werk kennen in de jaren 1920, en besloot eenzelfde procedé toe te passen op haar stad, New York. Hun historische betekenis werd samengevat door te wijzen op de diepte in de foto’s van beide kunstenaars, die de kijker de kans biedt heel dicht bij het onderwerp te komen. Door de mogelijkheden van de techniek te combineren met een zorgvuldig gekozen ‘standpunt’ wisten ze een resultaat te bereiken dat ver uitsteeg boven een documentair vastleggen van huizen, straten of mensen. Wie de foto’s bekijkt kan inzoomen in de voorstelling en zich verplaatsen in dat inmiddels voorbije tijdperk.
Er valt nu een inzichtbiedende parallel te trekken met de collectie van de Muziekbibliotheek van de Omroep (die nog drie maanden onder die naam voor de boeg heeft). Deze bibliotheek beheert sinds zo’n tachtig jaar bladmuziek waarvan een belangrijk deel direct verband houdt met de geschiedenis van (de omroep in) Nederland. Naast de vele stukken die geschreven zijn voor bijzondere gelegenheden (van Koningsliederen tot voetbalhymnes) zijn er ook talloze klassiekers in uiteenlopende genres te vinden. Zo is het beroemde lied Ketelbinkie ruim 70 jaar geleden als onderdeel van een radiorevue uitgezonden, voordat het zijn hitstatus bereikte – het handschrift van componist Jan Vogel ligt in (het voormalige VARA-gebouw te) Hilversum.
Het is niet altijd eenvoudig om zich bij aantallen, afstanden etc. iets concreet voor te stellen. De MB bezit zo’n 5 strekkende kilometer bladmuziek – ziet u dat voor zich? Om de breedte en diepte van zo’n collectie tot zich door te laten dringen is het zaak om ook in te zoomen op voorbeelden, en het verhaal erbij te achterhalen. Ik schreef al eerder over het pianoconcert van Bernhard Heiden – tachtig jaar geleden liet hij het handschrift ervan achter bij een pianist, die het decennia later aan de MB schonk. Het wacht nog op zijn wereldpremière. In een andere kelder ligt de muziek bij de tv-serie Floris – cultureel erfgoed, of niet dan?
Onlangs konden kenners van het werk van Herman Strategier hun voordeel doen bij een aantal handgeschreven werken in de MB. Otto Ketting, Jurriaan en Louis Andriessen en vele collega’s componeerden ‘voor de omroep’; veel van die titels zijn niet in de officiële werkenlijsten terug te vinden.
Bij elke titel in de collectie hoort een verhaal. De afgelopen jaren is een aantal verhalen opgetekend en gepubliceerd. O.a. de MB-website (www.mcomb.nl) en de speciale site www.muziekschatten.nl zijn gaan fungeren als de fotoboeken van Atget en Abbott: door goed te kijken zie je de mensen uit de tijd van ontstaan van foto’s en (blad)muziek uit de mist van de geschiedenis naar voren komen. Zoals een foto van een Parijse straat uit 1890 iets geheel anders is dan een beschrijving van de stadsvernieuwing in die periode, zo vertelt het handschrift van Ketelbinkie ook een boeiender verhaal dan een uitgave van hetzelfde lied.
Als je in de draaiboeken van de vele hoorspelen waarvan de bladmuziek is bewaard de namen van de acteurs ziet staan, kom je dichter bij het moment waarop die woorden door de ether zijn gegaan. Naast de honderden handgeschreven arrangementen voor de Ramblers, de Zaaiers en de Skymasters zijn er in de MB tienduizenden arrangementen voor honderden minder bekende ensembles. Vele daarvan bestonden minder lang, maar waren van betekenis voor de (jazz)geschiedenis van ons land: de Boy Edgar Big Band, de Ruud Bos Big Band, enz.
Om te traceren welke muziek al die ensembles speelden moet je inzoomen op de kaartenbakken die de MB bezit: alleen zo vind je de juiste map in de kast.
De afgelopen jaren is op deze manier informatie naar boven gekomen die op geen enkele andere plaats gevonden had kunnen worden. Bezettingen van bands, titels die na eenmaal te zijn opgenomen nooit meer het daglicht hebben gezien, kortom unieke bouwstenen voor de nog te schrijven geschiedenis van de omroepmuziek. Een klein deel hiervan heeft inmiddels een plaats gekregen in de OmroepmuziekWiki, een onderdeel van www.muziekschatten.nl.
Dat ‘de omroep’ geen boodschap meer heeft aan haar muzikale verleden is te betreuren; dat de muzikale erfenis van tachtig jaar omroephistorie toegankelijk moet blijven is net zo evident als het belang van de foto’s van Atget en Abbott.
Jan Jaap Kassies
Medewerker Muziekbibliotheek van de Omroep
Laatste aanpassing op donderdag 2 mei 2013
