Omzien in verwondering
Uyt den ouden doosch: laatste aflevering
Nog een keer werpt Jan Jaap Kassies in zijn column Uyt den ouden doosch een blik op de collectie van de Muziekbibliotheek, voordat de instelling wordt gesloten. Verwonderd vraagt hij zich af waarom de daarin verzamelde 'geweldige schatten', zoals een van de gebruikers het noemt, een ongewisse toekomst wacht, terwijl de door rebellen bedreigde bibliotheek van Timboektoe in januari van dit jaar nog op steun uit Nederland mocht rekenen.
Op het moment van schrijven neemt het Metropole Orkest de musical VAN Toon Hermans op. U leest het goed: de befaamde cabaretier schreef 60 jaar geleden een radiomusical. Of het een meesterwerk betreft kan binnenkort worden vastgesteld, aangezien het uitvoeringsmateriaal al die jaren door de Muziekbibliotheek van de Omroep (MB) is bewaard. Begin vorig jaar kwam daar een mail van cabaretkenner Jacques Klöters binnen: “In mijn biografie van Toon Hermans schrijf ik dat Toon in een trein van New York naar San Francisco aan een musical schreef. De AVRO-radio zond die uit op 24 mei 1953 onder de titel MUSICAL COMEDY mmv Jos Cleber, De Zaaiers, omroepkoor. Solisten Ans Heidendaal, Jetty Paerl, Bert Robbe, Christine Spierenburg en Anton Eldering.”
Even later werd de map met het materiaal in de kelder gevonden: de kaartenbak van De Zaaiers bleek de benodigde ‘sleutel’ te bevatten. Nu eens horen of de gevierde performer ook voor anderen kon schrijven!
De afgelopen jaren doken meer bijzondere zaken op in die kelder: van het originele Ketelbinkie-handschrift tot 18 onbekende handgeschreven strijdliedarrangementen van Hanns Eisler, van het pianoconcert van Hindemith-leerling Bernhard Heiden tot meer dan 20 hoorspelen van Jurriaan Andriessen (plus talloze jazzstukken van zijn jazz-alter ego Lesley Cool), van bigbandstukken van Boy Edgar tot vroege Misha Mengelberg- en Otto Ketting-(jazz)partituren enzovoort.
Jacques Klöters schreef ook: “Het moet duidelijker worden dat er geweldige schatten in jullie collectie verborgen liggen.” Hij had gelijk – alleen zagen de subsidiënten (overheid en omroep) dat anders. Die hadden alleen oog voor de kosten (een schroef van een JSF kost overigens meer), en weigerden zich ook maar enigszins van de (waarde van de) collectie op de hoogte te stellen.
Degenen die dat wel deden werden niet teleurgesteld. Naast bladmuziek bevindt zich in de MB namelijk een schat aan gegevens die, mits met inzicht gehanteerd, belangrijke bronnen vormen voor onderzoekers. Het betreft bijvoorbeeld repertoiregegevens uit de jaren 1950-1970. De Nederlandse Radio Unie blijkt in die periode te hebben bijgehouden wat er bij de Nederlandse orkesten op de programma’s stond. Musicoloog Emanuel Overbeeke maakte er dankbaar gebruik van voor zijn boeiende studie over Nederlandse muziek bij Nederlandse symfonieorkesten 1945-2000, die vorig jaar verscheen.
Dat niet alle onderzoekers de weg wisten te vinden bleek onlangs, toen het boek De Andriessens verscheen. De auteur noemt enkele muzikale activiteiten bij de omroep van Jurriaan A. (1925-1996), en vermeldt één hoorspel. Dat een telefoontje naar de Heuvellaan een waslijst aan gegevens zou opleveren lag klaarblijkelijk niet voldoende voor de hand. De MB bezit meer dan 20 hoorspelen van Andriessen, waaronder De Prins die de hik had uit 1947, op tekst van Alexander Pola (zie afb.).
Toen Job Spruit begon aan een levensbeschrijving van zijn vader, dirigent Henk Spruit, die 22 jaar voor het Omroep Orkest stond, realiseerde hij zich wel dat de MB meer bezit dan alleen bladmuziek. Ook talloze programmagegevens etc. zijn hier te vinden, evenals veel documentatie. Hiermee konden de afgelopen jaren ook o.a. Strategier-vorsers, een (Weense) Tony Hartweger-biograaf en VPRO-programmamaker Hans Olink (n.a.v. hier opgedoken handschriften van Hanns Eisler) hun voordeel doen. Ook werden korte biografieën samengesteld van personen die voor de omroepmuziek van belang zijn (geweest): Benny Vreden, Ruud Bos, Joop Stokkermans enzovoort. Deze zijn terug te vinden op de website www.muziekschatten.nl, onder de kop OmroepmuziekWiki. Over veel van deze personen is weinig (betrouwbare) informatie te vinden, terwijl ze jarenlang via radio en/of tv in de huiskamers te bewonderen zijn geweest. Toen Piet – ‘Malle Pietje’ – Ekel een jaar geleden overleed was dat aanleiding voor de MB om een herdenkingsartikel te publiceren. Van enkele titels van de ruim 1000 (!) hoorspelen waaraan hij meewerkte bevindt de bladmuziek (en vaak ook de tekst) zich in de MB-collectie. Dat geldt ook voor hoorspelmuzieken van Dolf van der Linden, Else van Epen-de Groot en vele anderen. Ook is er veel muziek bewaard van Harry Bannink (o.a. voor radioprogramma’s als Poppetjes op de ruit en Bonjour Caroline, zo’n tien jaar voor Ja zuster nee zuster).
Een hoofdstuk apart vormen de radiorevues die de VARA uitzond in de jaren ’30: daarin werd de politiek-maatschappelijke actualiteit van die periode verwerkt, waardoor ze dankbaar materiaal vormen voor mediawetenschappers. Van tientallen revues zijn muziek èn tekst bewaard.
In het volgende nummer van Aether, het tijdschrift over de geschiedenis van de omroep en de fonografie, zal een artikel te vinden zijn over pianist-componist-dirigent-arrangeur Benedict Silberman, vooral bekend vanwege zijn rol als ‘vader van het Promenade Orkest’. Zonder de in de MB aanwezige bronnen (waaronder alleen al honderden handgeschreven composities en arrangementen) had dit niet geschreven kunnen worden.
Een ander onderdeel van deze ‘muziekschatten’ betreft bijna 5000 gedigitaliseerde muziekstukken uit vele genres, die iedereen kan downloaden en printen. Duizenden musici/muziekliefhebbers hebben hier inmiddels profijt van getrokken. Via Twitter en Facebook is er veel informatie uitgewisseld.
Op deze manier heeft de Muziekbibliotheek van de Omroep op verschillende manieren een bijdrage geleverd aan de omroepmuziek(geschiedenis). De toekomst van de collectie (en van de internetcatalogus en de Muziekschatten-website) is nog ongewis. Het plan voor een Nationale Muziekbibliotheek bevindt zich nog in de overlegfase.
Schrijver dezes heeft het voornemen om zijn rubriek Uyt den ouden doosch, waarin hij enkele jaren verslag deed van vondsten in de MB-collectie, na het sluiten van de Muziekbibliotheek in augustus een voortzetting te geven op zijn weblog. De hierboven genoemde voorbeelden tonen ondubbelzinnig het belang aan van deze collectie voor het Nederlandse culturele erfgoed. Dit te ontkennen en de omroepmuziek achter slot en grendel te zetten zou een schandaal zijn dat vergelijkbaar is met het verwoesten van de bibliotheek in Timboektoe. Toch goed dat onze regering aan het redden daarvan wel een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd.
Jan Jaap Kassies
18 juni 2013
Laatste aanpassing op dinsdag 18 juni 2013
